کمبود هورمون رشد در کودکان زمانی اتفاق می‌افتد که غده هیپوفیز به میزان کافی هورمون رشد تولید نمی‌کند. هورمون رشد برای تحریک رشد استخوان‌ها و سایر بافت‌های بدن نیاز است. این اختلال در هر سنی ممکن است ایجاد شود. با اینکه هورمون رشد بر رشد جسمانی کودک تاثیر گذار است اما هیچ گونه اختلالی بر هوش کودک و رشد عقلی او نخواهد داشت.
علت کمبود هورمون رشد در کودکان
غده هیپوفیز از اصلی‌ترین غدد درون ریز بدن است. این غده به اندازه‌ی یک نخود است که در پایه‌ی مغز قرار گرفته است. غده هیپوفیز در حالت طبیعی هشت هورمون متفاوت ترشح می‌نماید که رشد، متابولیسم، فشار خون و سایر فرآیندهای بدن را تحت کنترل دارد.
کمبود هورمون رشد ممکن است به دلیل آسیب وارد شده به غده هیپوفیز و یا غده‌ی هیپوتالاموس ایجاد شود. آسیب به این غدد ممکن است پیش از تولد به صورت مادرزادی و یا پس از تولد به صورت اکتسابی ایجاد شود.
گاهی اوقات یک آسیب مغزی شدید نیز می‌تواند باعث کمبود هورمون رشد در کودکان شود. در برخی موارد نیز این اختلال به دلیل یک سندرم ژنتیکی ایجاد می‌شود.
چه کودکانی در معرض خطر کمبود هورمون رشد قرار دارند:
اگر کودکی دچار یکی از شرایط زیر باشد بیشتر در معرض کمبود هورمون رشد قرار دارد:
- آسیب مغزی
- تومور مغزی
- پرتودرمانی در ناحیه سر
علائم کمبود هورمون رشد در کودکان
اصلی‌ترین نشانه‌ی کمبود هورمون رشد، کاهش رشد قدی پس از 3 سالگی است. اگر رشد قدی کودک هر سال کمتر از 3.5 سانتی‌متر باشد یعنی رشد قدی متناسبی ندارد. سایر علائم عبارت است از:
- جوان بودن چهره
- چاق شدن
- اختلال در رشد مو
- تاخیر در بلوغ: بلوغ در این کودکان ممکن است با تاخیر آغاز شود و یا اینکه اصلا رخ ندهد.
علائم تاخیر در رشد معمولاُ تا سن سه سالگی ظاهر نمی‌شود.
همان طور که اشاره کردیم کمبود هورمون رشد بر هوش کودک تاثیری ندارد.
تشخیص کمبود هورمون رشد در کودکان
جهت تشخیص کمبود هورمون رشد در کودکان، این موارد مورد ارزیابی قرار می‌گیرد:
- بررسی رشد قدی در خانواده (در برخی موارد کوتاه قد بودن قد کودک به دلیل یک ویژگی ارثی است که در والدین و یا سایر اعضای خانواده نیز دیده می‌شود)
- بررسی سایر اختلالات مانند کمبود هورمون تیروئید و یا بیماری‌های کلیوی
- برخی مشکلات ژنتیکی
پس از معاینات فیزیکی و بررسی سوابق خانوادگی ممکن است آزمایش‌های زیر تجویز شود:
- آزمایش خون جهت بررسی هورمون رشد و سایر هورمون‌ها
- تصاویر اشعه ایکس از مچ دست جهت بررسی رشد استخوان‌ها، بلوغ تاخیری و یا مشکلات هورمونی دیگر
- سی تی اسکن
- ام آر آی از سر جهت بررسی هیپوتالاموس و غده‌ی هیپوفیز
درمان کمبود هورمون رشد در کودکان
با بررسی شرایطی مانند سن کودک و وضعیت سلامت کلی او، درمان‌های مختلفی ممکن است ارائه شود. روند درمان باید تحت نظارت یک متخصص غدد اطفال باشد.
درمان ابتدا به صورت تزریق روزانه‌ی هورمون رشد مصنوعی شروع می‌شود. نتایج درمان سه الی چهار ماه پس از شروع درمان به تدریج آشکار می‌شود. به طور کلی روند درمان کامل ممکن است تا چند سال طول بکشد.
هر چقدر که تشخیص و درمان زودتر آغاز شود شانس کودک برای داشتن قد طبیعی بیشتر خواهد بود به همین دلیل پایش قد و وزن کودک در سنین رشد باید جزء برنامه‌های غربالگری باشد. قد طبیعی قدی است که مطابق با میانگین الگوی قد در میان سایر اعضای خانواده باشد. در واقع درمان‌هایی که جهت کمبود هورمون رشد انجام می‌شود باعث نمی‌شود که قد کودک از والدین خود بلندتر شود.
عوارض احتمالی کمبود هورمون رشد در کودکان
در صورتی که درمان‌های هورمونی موثر واقع نشود (در برخی از کودکان ممکن است روند درمان مطابق انتظار پیشرفت نداشته باشد) کودک ممکن است قدی کوتاهتر از سایر اعضای خانواده و یا هم سالان خود داشته باشد.
نحوه‌ی حمایت از کودکی که دچار کمبود هورمون رشد است
- کودکانی که رشد قدی متناسب با سایر کودکان هم سن خود ندارند ممکن است با کمبود اعتماد به نفس و یا حتی افسردگی مواجه شوند. والدین باید به این موارد توجه کنند و با کمک مشاور و گروه‌های حمایتی سعی کنند مراقبت‌های لازم را از فرزندان خود داشته باشند.
- در مورد درمان‌های جدید اطلاعات خود را به روز نمائید و در صورتی که روند درمان فعلی نتیجه‌ی مناسب نگرفتید با پزشک متخصص در مورد سایر روش‌های درمان صحبت کنید.
پیشگیری از کمبود هورمون رشد در کودکان
در اغلب موارد این اختلال قابل پیشگیری نیست. تنها راهکار مناسب این است که غربالگری قد و وزن کودک در سنین رشد زیر نظر متخصصین تحت بررسی باشد. تشخیص به موقع می‌تواند از عوارض نامطلوب و دائمی این اختلال مانند کاهش قد پیشگیری نماید.